dalan ba santidade

Jumat, 19 Juni 2020

HA'U-NIA FILOZOFIA HANORIN


Ha'u fiar katak mestre ida, ba dala uluk, iha fiar bo'ot ba futuru. Hanesna kuda-na'in ida ne'ebe mak kuda ai-horis ne'ebe nia rasik sei la hare to'o rohan ai-oan ne'e sei sai bo'ot oinsa, ha'u hatene duni katak ha'u sei la hare fuan husi ha'u-nia servisu nu'udar mestre ida. Ha'u nia bolu mak atu kuda no hamoris ai-oan ne'ebe mak sei forma no sai bo'ot iha futuru.

Mestre ne'ebe diak hatene no komprende alunu sira, oinsa sira dezenvolve no aprende. Ha'u hatene katak alunu sira ne'e ho ativu bele konstrui no transforma rasik sira-nia konesimentu bazeia ba esperiensia uluk no daudaun ne'ebe mak sira hasoru. Ha'u hatene katak alunu sira hotu aprende ho dalan (meius) ne'ebe la hanesan. Ha'u fiar katak ida ne'e nu'udar ha'u-nia responsabilidade nu'udar mestre atu sai hanesan diagnostiku-na'in ba alunu sira nia interese, abilidade, no prioridade iha konesimentu. Ha'u mos tenki planu no fasilita esperiensia aprendizajen ne'ebe mak dezafia no husi estudante sira atu hanoin no sai bo'ot (krese). 

Ha'u fiar katak mestre ida tenki komprende motivasaun no efeitu husi alunu sira nia interasaun iha prosesu aprendizajen nia laran. Ha'u hakarak ha'u-nia alunu sira atinji nivel ne'ebe mak a'as, nune'e ha'u evita atu halo komparasaun entre sira no halo sira kompete ba malu. Ha'u hatene katak aprendizajen dala barak mosu liu husi interasaun sosial; tanba ne'e, ha'u estruturaliza aprendizajen atu alunu sira sai produtivu liu hodi servisu hamutuk no fo liman ba malu durante tempu aprendizjen iha aula laran. 

Mestre diak ida tenki hatene nia lisaun ho diak no oinsa atu tulun alunu sira tama klean ba llisaun nia laran. Ha'u hatene katak mestre tenki iha apresiasaun ne'ebe klean oinsa konesimentu ne'e kria iha dixiplina ida nia laran, oinsa ida ne'e organiza no oinsa ida ne'e relata ho dixiplina sira seluk. Ha'u uza ha'u-nia konesimentu husi dixiplina ne'e atu fo-sai ba ha'u-nia alunu sira iha modu hanoin ne'ebe kritiku, enkoraja sira atu analiza, aplika, sintetiza, no avalia ba buat hotu ne'ebe mak sira le no rona. Ha'u hadomi materia ne'ebe ha'u hanorin, no ha'u hatene oinsa atu halo sira sai moris liu tan ba ha'u-nia alunu sira. 

Mestre diak ida la bele hahu ka kontinua atu inspira aprendizajen molok sai uluk aprende-na'in ne'ebe diak. Mestre diak tenki aprende hela deit buat foun husi dixiplina ne'ebe nia hanorin. De facto, mestre diak ida sempre tulun atu kria konesimentu foun ida. Atu moris iha fiar ida hanesan ne'e, ha'u tenki ezamina nafatin ha'u-nia metodu hanorin sira no buka ida ne'ebe foun. Atu nafatin liga ba ha'u-nia alunu sira, sira-nia moris no eskola ne'ebe mak sira sei pratika sira-nia profeisaun, ha'u tenke sai estudante sosiedade nian no ho konsistensia transforma mundu ne'ebe mak alunu sira moris ba. Ha'u ho neon no laran tomak aprende husi ha'u-nia alunu sira hanesan sira aprende ho ha'u. 

Ha'u fiar mestre ida iha forsa bo'ot atu sai modelu ida. Ha'u konsiente katak obrigasaun ne'ebe ha'u iha maka 'hala'o ha'u-nia ko'alia' ho ha'u-nia alunu sira. Se ha'u husu sira atu tube nafatin iha valor no fiar sira nian, ha'u mos tenki halo nune'e. Ha'u espekta buat ne'ebe diak liu hotu --ba ha'u-nia an no ba ema seluk-- no, tanba ne'e, ha'u bain-bain hetan ida ne'ebe diak liu hotu. Ha'u koko atu trata ema hotu ho respeitu no dignu, no ha'u hein ha'u-nia alunu sira mos sei halo buat ne'e hanesan ha'u halo. 

Se'es husi hakerek 'ensino filosofia', ha'u prefere liu atu hanoin kona-ba aprendizajen no tulun ema seluk atu aprende liu fali atu hanorin deit. Ha'u fiar katak ita barak maka hanoin hodi defini katak 'hanorin' ne'e hanesan atu transmite deit informasaun, ne'ebe mak ha'u fiar katak ne'e hanesan deit ho inisiu hanorin nian no parte ki'ik-oan ida iha aprendizajen. Bainhira ida fo informasaun, ida ne'e fasil los atu hatur aprendizajen hanesan atu dekor deit informasaun. Ha'u dau-daun ne'e hahu atu komprende katak prezente bo'ot mestre ida nian maka aprende-na'in tulun aprende-na'in sira seluk sai motiva liu tan atu hanoin, no tuir mai iha iha hakarak atu aprende liu tan. 

Ha'u fiar iha bi'it husi hahusuk no kestiona estratejia sira atu provoka hanoin. Ha'u nafatin koko atu husu hahusuk ne'ebe maka ne'eba la iha 'resposta' los ida. Ha'u nafatin servisu atu sai "mahusuk" ida ne'ebe diak liu atu uza hahusuk ne'ebe efetivu nu'udar bi'it estratejiku ne'ebe mestre ida iha atu tulun alunu sira aprende. 

Ikus liu, ha'u fiar mestre ida moris atu servi. Mestre ida dedika an tomak ba aprendizajen, ba nia materia/dixiplina, ba nia alunu sira, no atu kria futuru ida ne'ebe diak liu nu'udar fatin ne'ebe posivel ba ema hotua atu moris no hela ba. Hirak ne'e hotu nu'udar dezafiu sira ne'ebe ha'u simu bainhira ha'u hili atu sai mestre ida. Ha'u nafatin ho fuan, neon, no laran tomak hala'o buat hirak ne'e.  

Tradusaun husi versaun orijinal: 

 In ARTICLES, PHILOSOPHY OF TEACHING

My Philosophy of Teaching
 August 27, 2008  Barbara Licklider 

Rabu, 08 April 2020

SAIDA MAK HA'U HALO BA HA'U-NIA MORIS?

Buat barak los mak sei hein hela atu deskobre maibé nia kestaun mak ida ne'e iha sentidu no valor ba ida ne'ebé buka ka lae? Moris hanesan  bain-bain iha situasaun ne'ebé totalmente la hanesan bain-bain. Oinsa mak bele ajusta ho moris ida bé la hanesan bain-bain ne'e? Nia konsikuensia, mak bainhira la biban ona atu hasoru hakarak eh lakohi tenki subar an iha maskara nia kotuk. Entaun realidade iha moris ne'e akontese katak la'os buat bain-bain ona ema barak mak labele sai sira-nia an lolos (auténriku). Sira presiza rona ida ne'e, hare ida ne'eba, imita ida ne'e, no la'o tuir modelu ida ne'eba. Ikus mai, sira la sai tiha ona sira-nia an ida ne'ebé *orijinal (inautentiku). Hakfodak liu tan, fenomena refere akontese ba kuaze ema hotu bé moris iha planeta mundu ida ne'e. Nune'e, oinsa ema sira ne'e bele moris? Ezatamente, ema sira ne'e moris duni maibé la hamoris sira-nia moris. Hanesan mate-isin ida ne'ebé halo finji moris hanesan kritura moris ida maibé la iha diferensia ho boneka tau pilla ka robot ida bé kontrola hela husi remotu. Dala ida tan, iha mundu atu moris ba ne'e susar. La'os tanba saúde ladiak ka falta domin ka ekonomia mak dezaraska hela, moris diak, riku eh kiak maibé liu fali buat sira ne'e hotu,  mak sai estranjeiru rasik ba nia an. Durante nia moris, nia taka/uza máskara oin-oin atu halo ema hotu haksolok ho nia finjidu haksolok nian, halo ema hotu-hotu orgullu ho nia finjidu hatudu nia abilidade, halo ema hotu hamanasa ho oin-midar ho nia finjidu oin-midar, no halo ema hotu senti hetan atensaun no kuida ho nia finjidu laran-luak eh tulun-na'in. Buat sira ne'e hotu ita halo ba se los? Tanba sa ita presiza halo ba ema seluk? Tanba servi!? Tanba 'bem comun'/ema hotu nia diak!? Tanba Jesus/Maromak nia gloria!? Tanba manan prémiu iha lalehan!? Tanba hein ema nia hanoin mai ita!? Tanba atu kasu ita-nia sala!?


La hatene to'o bainhira los mak ema moris lahó taka maskara oin-oin ba nia oin. Sai realistiku liu fali fantazia idealistika . Sai onestu ba nia an rasik liu fali bosok ba nia an.  Sai saida mak nia hakarak atu sai liu fali ema seluk nia hakarak nia atu sai. Lahó interven eh interupsaun husi ema seluk ba nia moris. Lahó ema seluk nia hateten 'ó presiza sai ide ne'e eh ida ne'eba mak diak. Presiza imita ida ne'e eh ida ne'eba mak los'. Ikus mai, kria iha ema nia an inautentiku iha ne'ebé mak ema labele tan ona iha abilidade atu deside rasik ba nia an basa hatene mak tuir-tuir sa mak ema seluk dehan ba nia atu la'o tuir. Labele tan ona, hamriik firme ba nia valor no prinsipiu rasik. Labele ona atu define nia an. Ba nia ema seluk nia hare sei defini nia an lolos liu fali  ninia hare ba nia an. Nune'e, nia mentalidade la'os ona atu kria ba moris maibe hein moris ne'e mak kria ba nia. La hetan ona produtividade iha nia an tanba nia rasik sai produtu ida husi produsaun.

Ba ha'u-nia an rasik mos hanesan. To'o bainhira los mak ha'u sai kria-na'in ida? Bainhira los mak ha'u para atu kopia no paste ema seluk nia an ba ha'u-nia an rasik? To'o bainhira los mak ha'u bele hateten 'LAE' ba ema seluk nian no deklara 'LOS' ba ha'u nian? Ha'u la baruk ka tuir-tuir buat bain-bain ne'ebé ema hotu la'o tuir hanesan bain-bain? Saida los mak ha'u halo hodi deklara ha'u-nia ezistensia rasik?